Maxim Gorki

Maxim Gorki

28.3.1868 -18.6.1936



"Sosyalist Gerçekliğin Babası"



Sovyet
yazarı Gorki öykülerinde ve dramlarında ülkesinin toplumsal
mağduriyetini işler. Başlangıçta sistemi eleştiren yazar 1931'den sonra
bütünlüklü, ideolojik bir edebiyatın propagandasını yaptı.

Gorki,
Alekseyi Maksimoviç Peşkov olarak Nişni Novgorod'da dünyaya geldi.
Marangoz olan babası çocuk üç yaşındayken öldü. Annesi 1887'de ölünce,
on bir yaşındaki çocuk büyükannesiyle büyükbabasının evinde kalarak
ayakçı, liman işçisi ve bulaşıkçı olarak çalıştı. Öğretmen olmak için
beslediği umutlar gerçekleşmeyince delikanlı intihara kalkıştı.


1892'den
Sonra: Hayata küskün Peşkov izleyen yıllarda gezgin işçi olarak ülkeyi
dolaştı. Devrimci çevrelerle bağlantısı yüzünden birkaç kez hapse
düştü. 1892'de Gorki (Hayata Küskün) olarak imzaladığı Makar Çudra adlı
romantik öyküsünü yazdı. Aynı yıl doğduğu kente dönerek bundan böyle
yazarlıkla meşgul oldu. Lumpen proleterlerin ve asosyallerin dünyasını
anlatan melodramatik öyküleri çok sayıda gazetede çıktı. Gorki 1896'da
Yekaterina Volşina ile evlendi, iki yıl sonra tüm öyküleri iki ciltlik
bir kitap halinde çıkınca Gorki anında ünlendi. 1899'da tüccarları ve
toplumsal zorunluluklara karşı mücadeleyi konu alan Foma Gordeyev adlı
ilk romanını yayınladı.

1902'den Sonra: Dramlar 1902'de
Gorki'nin küçük burjuvazinin modası geçmiş ataerkil geleneklerini
gözler önüne seren Meşçanye (Küçük Burjuvalar) adlı ilk tiyatro oyunu
sahnelendi, ikinci oyunu Na dne (Gece, 1902) dünya çapında başarıya
ulaşmasını sağladı. Sefil bir mekânda geçen bu oyunda, Luka adlı
serseri her bir sığınmacı için bir umut hazır bulundursa da bu umudun
gerçekleşmesini işsiz güçsüz beklemekten hepsinin de kolu kanadı daha
da kırılır. Aralarında bir tek, duruma ayak uydurmak istemeyip mücadele
etmek isteyen Satin, ayrıcalıklı bir konuma gelir. Gorki iki yıl sonra
Datşniki (Yazlıkçılar) adlı yapıtında Rus entellektüellerini sergiledi.
Yazlıkçıların sorunları ve konuşmaları, halkla olan bağlantılarını
yitirdiklerini gösterir. Bu dram, tıpkı 1905'te yazdığı Deti Solntscha
(Güneşin Çocukları) gibi Gorki'nin yeni bir proleter/devrimci aydınlar
sınıfı talep etmesinin ifadesidir.



1906-13: Dış
Ülkelerde 9.1.1905 tarihinde Peterssburg'da meydana gelen Kanlı
Pazar'ın tanıklarından biri olan Gorki, Çarlık Rejimine karşı bir
beyanname yayınladı. Bunun üzerine tutuklanan Gorki, ancak dünya
çapında protestoların yükselmesi üzerine sonra serbest bırakıldı. Gorki
aynı yıl Rusya Sosyaldemokrat İşçi Partisine katıldı. Gorki siyasal
takibattan kurtulabilmek ve dış ülkelerde devrim için propaganda
yapabilmek amacıyla 1906'da, hayat arkadaşı aktris Maris Fyodorovna
Andreyeva ile birlikte Rusya'yı terk etti.

Aynı yıl Matj (Ana)
adlı romanı yayınlandı. Burada devrimci olan bir işçi çocuğunun ve oğlu
tutuklandıktan sonra onun işini sürdüren bir annenin öyküsü
anlatılmaktadır. 1908'de Wragi (itiraf) adlı oyunu yayınlanlandı. Gorki
bu yapıtında sosyal/devrimci ve dinsel tasavvurlarının bir sentezi olan
kendi ideolojisini geliştirdi, izleyen yıllarda devrim ve başlayan
sınıflararası mücadele Gorki'nin yapıtlarına egemendi.

1920'den
Sonra: Politik Anlaşmazlıklar Gorki 1913 yılında yeni kurulan Pravda
adlı günlük gazetenin elemanlarından biriydi. Aynı yıl içinde, yedi yıl
kaldığı Kapri adasından bir genel af üzerine yurduna döndü. 1917 Ekim
Devriminden sonra Gorki iç savaşa ve linç adaletine şiddetle karşı
koydu. Çok sayıdaki yazarı takibattan kurtardığı gibi, ülkesinin
kültürel kalkınmasında aktif bir rol oynadı. Ne var ki, aradan çok
geçmeden Gorki, insanlık dışı taşkınlıklarını alenen eleştirdiği Sovyet
sistemiyle çelişkiye düştü. 1921'de ülkesini terk ederek bundan sonraki
yıllarını Almanya'da ve Çekoslovakya'da geçirdi. İki yıl sonra Moi
universitety (Benim Üniversitelerim) adlı yapıtıyla üç bölümlük roman
otobiyografisinin son cildini sunmuş oldu. (ilk cildi: Detstvo
(Çocukluğum) 1913/14; ikinci cildi: V lyudyah (Yabancı İnsanlar
Arasında, 1916). Gorki 1924'ten sonra yaşadığı Sorrento'da (İtalya) çok
sayıda edebi portreye imza attı.



1934'ten Sonra:
Gerçekçilik Gorki 1931'de Sovyetler Birliği'ne döndü. Bir yıl sonra
doğduğu kente Gorki adı verildi. Gorki 1934’te Sovyet Yazarlar Birliği
başkanlığını üstlendi ve Sosyalist Gerçekçiliğin edebi çalışmalar için
bağlayıcı olacağını ilan etti. Edebiyat gerçeğe sadık tasvirler sunmalı
ve bunu yaparken sosyalist ideolojiye sadık kalmalıydı. Gorki 1963
yılında 68 yaşında Moskova'da zatürreden öldü. Rus Devriminin tarihini
anlattığı dram serisini tamamlayamadı.